– هر انسان معمولاً 26 مهره در ستون فقرات خود دارد. مهره ها بوسیله صفحات انعطاف پذیری به نام دیسک بین مهره ای از یکدیگر جدا می شوند. اگر بنا به دلایلی دیسک دچار بیرون زدگی یا فتق شود، این قسمت بیرون زده روی نخاع یا رشته های نخاع فشار وارد می کند و سبب بروز درد در ناحیه کمر با انتشار به پاها می شود. مردم به اصطلاح به این بیماری دیسک کمر می گویند . این بیماری، بیماری سیاتیک نیز خوانده می شود.

علت ایجاد فتق دیسک کمر چیست؟ و از نظر پاتولوژی چه اتفاقی می افتد؟

با افزایش سن دیسک بین مهره ای دچار تغییراتی می شود که اجتناب ناپذیر است. این تغییرات به کاهش میزان آب موجود در دیسک و کاهش انعطاف پذیری آن منجر می شود. این تغییرات در برخی افراد زودتر بروز می کند و در برخی دیرتر دیده می شود. در صورت وارد آمدن فشار نامناسب به دیسک فرسوده، قسمت پشتی دیسک دچار فتق یا بیرون زدگی می شود و این بیرون زدگی روی نخاع یا رشته های آن فشار وارد می کند.

فتق دیسک در ناحیه کمر، سبب بروز درد در ناحیه کمر و باسن و پشت یا جلوی ران می شود. اگر فشار روی رشته های نخاعی زیاد باشد، بیمار از ناحیه زانو به پایین علایمی نظیر درد، بی حسی، گزگز و مورمور، احساس سردی یا گرمی، گرفتگی مکرر عضلانی، ضعف یا لاغر شدن را تجربه می کند، بیماری که دچار دیسک کمر است نمی تواند براحتی خم شود و هنگام خم شدن احساس می کند که رگی در پشت زانویش کشیدگی پیدا می کند.در بیماری دیسک کمر درد بیمار با سرفه کردن تشدید می شود. گاهی بیماران دیسک کمر، فقط از وجود گزگز و مور مور یا ضعف یا درد در ناحیه ساق، مچ پا یا انگشتان پای خود شاکی هستند و کمر آنها اصلاً درد ندارد. برای بیشتر این بیماران پذیرش اینکه مشکلات آنها به علت وجود بیماری در ناحیه کمر است، خیلی سخت است.

فتق دیسک کمر چه درمانهایی دارد؟

– درمان براساس شدت بیماری دیسک کمر فرق می کند. در موارد شدید که بیرون زدگی دیسک بزرگ است و سبب فلج اندامهای تحتانی و یا بی اختیاری در دفع ادرار یا مدفوع می شود، جراحی باید به سرعت انجام شود. در سایر موارد بیماران دیسک کمر،معمولاً به مدت یک هفته تا 10 روز استراحت نسبی توصیه می شود.

طی این مدت بیمار باید از نشستن حتی الامکان پرهیز کند و از خم و راست شدن و برداشتن اشیای سنگین یا رانندگی نیز دوری نماید. معمولاً طی این مدت به بیمار داروهای مسکن تجویز می شود. اغلب بیماران مبتلا به دیسک کمر طی این مدت 10 روزه، بهبود قابل توجهی پیدا می کنند. 
می توان از فیزیوتراپی نیز در بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر نیز سود جست. تأثیر روشهای درمانی نظیر طب سوزنی، حجامت، استفاده از زالو و داغ کردن ثابت نشده است.

 توصیه ها

– فتق دیسک کمر بیماری نیست که به طور کامل قابل پیشگیری باشد، اما بهتر است تمام افراد سالم از برداشتن و جا به جا کردن اشیای سنگین پرهیز کنند. انجام حرکات ورزشی نیز می تواند احتمال بروز بیماری فتق دیسک کمر را کاهش دهد.
در صورتی که درد کمر داشته باشید و این درد به داخل ران یا ساق تیر بکشد، حتماً به پزشک متخصص مراجعه نمایید.

– آیا بعد از درمان دیسک کمر، امکان عود مجدد وجود دارد؟

– در تمام روش‌های درمانی دیسک کمر، امکان عود مجدد وجود دارد، ولی معمولاً عودها در سطوح بالا‌تر و پایین‌تر دیسک درمان شده ی قبلی اتفاق می‌افتد. البته گاهی ممکن است در همان سطح قبلی هم اتفاق بیفتد. اگر بیمار مراحل درمان را به خوبی انجام دهد و ورزش‌هایی را که برایش تجویز شده ادامه دهد و وزن خود را نیز کاهش دهد، ممکن است تا آخر عمر هیچ مشکل برایش پیش نیاید، ولی اگر مراحل درمانی را کامل انجام ندهد، امکان عود مجدد وجود دارد. در روش‌های جراحی هم به همین ترتیب می‌باشد.

در صورتی که تحت جراحی ستون فقرات قرار گرفته اید توصیه می شود :

الف ) اقدامات لازم در زمان بستری :

1. پس از انتقال به بخش و سپری شدن اثرات داروهای بی هوشی بایستی ماساژ اندام های تحتانی و حرکات پاها به صورت خم و راست کردن پاها و حرکت مچ پاها به صورت متناوب شروع شود.

2. تغییر وضعیت بیمار جهت استراحت روی تخت در وضعیت خوابیدن به پهلو و یا طاق باز با رعایت اصول چرخشی بلا مانع است.

3. پس از هوشیاری کامل و عدم وجود تهوع و استفراغ شروع رژیم مایعات بلامانع است.

4. رژیم غذایی بیمار ان پس از جراحی بایستی شامل مایعات فراوان و غذاهای پر فیبر حجم افزا و کم حجم و مقوی باشد.لازم به ذکر است . استفاده از ملین ، مایعات فراوان ، میوه های تازه ، سبزیجات و مواد غذایی مثل هلوی خشک شده و گوجه در پیشگیری از یبوست موثر است.

5. در صورتی که بیمار در شب اول بعد از جراحی اجابت مزاج داشته باشد بهتر است در روی تخت با استفاده از وسایل کمکی انجام شود.

6. جهت جلوگیری از عوارض بی حرکتی طولانی مدت شامل لخته شدن خون در پاها و متعاقب آن آمبولی ریه و زخم بستر علی رغم وجود درد بایستی راه اندازی در اسرع وقت زیر نظر پرسنل بخش و با دستور پزشک معالج انجام شود.

7. خارج شدن از تخت بستگی به نوع جراحی شما ، وضعیت بالینی و صلاحدید پزشک شما دارد ولی راه اندازی پس از جراحی باید با کمر بند مخصوص و زیر نظر پرسنل بخش انجام شود.

8. بهتر بعد از جراحی از دستشویی فرنگی استفاده نمایید و استفاده از دستشویی فرنگی مادام العمر برای بیمارانی که تحت جراحی فیوژن و وسیله گذاری قرار گرفته اند الزامی است.

9. بهتر است تمام بیماران جراحی شده ستون فقرات کمری از تخت و تشک مناسب جهت استراحت و خواب استفاده نمایند و استفاده مادام العمر از تخت و تشک مناسب برای بیمارانی که تحت جراحی فیوژن و وسیله گذاری قرار گرفته اند الزامی است.

10. بیمارانی که تحت جراحی فیوژن و وسیله گذاری قرار گرفته اند باید به صورت مادام العمر از نشستن روی زمین اجتناب نمایند و در موقعیت های مختلف از صندلی ، مبل ، نیمکت و تخت استفاده نمایند.

11. بیمارانی که تحت جراحی فیوژن و وسیله گذاری قرار گرفته اند بایستی خصوصأ در شش ماه اول بعد از جراحی از خم و راست شدن مکرر و حرکات چرخشی پیچشی و خمشی ستون فقرات جلوگیری نمایند.

12. هرچه سن بیمار بیش تر باشد و تعداد مهره هایی که جراحی شده اند بیش تر باشد مراقبت بیش تری لازم است.

13. پس از جراحی اختلالات حسی مانند گز گز شدن ، خواب رفتن ، داغ شدن ، یخ کردن ، غش کردن و یا بریدن (اصطلاحاتی که بیماران به کار می برند ) طبیعی است و ناشی از جراحی و آزاد شدن اعصاب المان های عصبی بعد از جراحی است که ممکن  دو تا سه ماه ادامه یابد ، اگر چه در 3-2 هفنه اول بعد از جراحی بیش تر می باشد و به تدریج کاهش می یابد و در صورتی که قبل از جراحی فشار طولانی مدت روی عصب وجود باشد اختلالات حسی حتی در طولانی مدت به صورت خفیف ادامه می یابد.

14. تعویض پانسمان بیمار بر اساس نوع جراحی ، وضیعیت بالینی و دستور پزشک معالج انجام می شود و جهت دوش گرفتن بعد از جراحی با پزشک خود مشورت کنید.

15. بیماران بعد از جراحی بایستی روزانه متناسب با شرایط جسمی و سنی و روحی 5-3 بار اقدام به پیاده روی در بخش یا منزل به مدت 15-10 دقیقه نمایند.

16. تمامی داروهایی که بیمار به دلیل بیماری های دیگر  قبل از عمل استفاده می کرده است پس از هوشیاری کامل و شروع رژیم غذایی می بایستی با نظر پزشک معالج شروع شوند.

17. بیمارانی که تحت جراحی دیسک  کمری بدون فیوژن و  وسیله گذاری قرار گرفته اندبعد از 6 هفته و بیمارانی که تحت جراحی فیوژن و وسیله گذاری قرار گرفته اند بعد از 12 هفته بایستی به تدریج به فعالیت های معمول زندگی برگردند . قطعأ جهت بهبود قابل توجه ، نیاز به زمان بیش تری می باشد و بعضأ لازم است در نوع و میزان و مدت فعالیت های قبل با نظر پزشک معالج تغییراتی بوجود آید.

• نشستن بیمار بعد از جراحی در دو هفته اول با استفاده از کمر بند طبی در حد 15-10 دقیقه روی صندلی مناسب با تکیه گاه و ارتفاع مناسب جهت نماز خواندن و غذا خوردن بلامانع است.
• پس از  دو هفته پیاده روی قابل افزایش به 20 دقیقه 3 بار در روز با بستن کمر بند در فضای مناسب خارج از خانه می باشد.
• پس از  دو هفته نشستن  قابل افزایش به 20 دقیقه روی صندلی مناسب با بستن کمربند می باشد.
• بالا و پایین رفتن از پله ها به آرامی و با بستن کمربند طبی در حد ضرورت بعد از جراحی بلامانع است.
• جوش خوردن کامل موضع جراحی 24-18 ماه به طول می انجامد ، طی این مدت ممکن است درد های مختصر موضعی وجود داشته باشد.
• فعالیت زناشویی بعد از یکماه از جراحی در صورتیکه آمادگی روحی و جسمی وجود داشته باشد منع ندارد ولی باید از پوزیشن مناسب استفاده شود.

علایمی که در صورت بروز باید به پزشک اطلاع داده شود یا به اورژانس مراجعه شود :

•  تب بالای 5/38 درجه بعد از سه روز از جراحی با یا بدون لرز و تعریق شبانه
• افزایش قرمزی و تورم محل عمل جراحی با یا بدون ترشح
• باز شدن لبه زخم در محل بخیه ها
• در قفسه سینه ، کوتاه شدن عمق تنفس با یا بدون درد گردن و شانه ها

نحوه خوابیدن :

 استفاده از تخت خواب جهت خواب الزامی است . ارتفاع تخت باید حدود 50 سانتی متر و دارای تشک طبی باشد ، نیاز به استفاده از تخت بیمارستانی نمی باشد و تخت خواب برای تمام مدت زندگی می باشد نه زمان بیماری.

جهت حفظ انحنای ستون فقرات بایستی از بالش مناسب زیر گردن و زیر زانوها استفاده شود.

نحوه بلند شدن از تخت :

بایستی به صورت یک رول در وضعیت خوابیده به پهلو قرار گرفته و سپس در حالی که با دست ها به تخت فشار وارد می شود با ملایمت پاها به پایین تخت آویزان شوند و ابتدا روی تخت نشست و سپس اقدام به راه رفتن نمود.

نحوه ایستادن :

بایستی در هنگام ایستاده سه قوس معمول ستون فقرات حفظ شود که شامل قوس گردن ، قوس مهره های پشتی و قوس کمری مهره ها است. در صورتی که جهت انجام کار نیاز به ایستادن بیش از جند دقیقه دارید بایستی با استفاده از یک زیر پای مناسب و به صورت متناوب وزن بدن خود را از یک پا به پای دیگر منتقل کنید و ارتفاع کاری که در حالت ایستاده انجام می شود به نحوی باشد که نیاز به خم کردن ستون فقرات نباشد.

نحوه نشستن :

نشستن بیش تر از خوابیدن ، راه رفتن و ایستادن به ستون فقرات فشار وارد می کند  لذا زمان نشستن بعد از جراحی باید به تدریج افزایش یابد .  در 3 ماهه اول بعد از جراحی  نشستن نباید بیش تر از 15-10 دقیقه باشد. ارتفاع صندلی باید متناسب با قد بیمار باشد و پشتی آن کاملأ عمود باشد و کف صندلی باید نسبتأ سفت باشد . از صندلی چرخدار و چرخان استفاده نشود، بهتر است جهت بلند شدن راحت تر زیر دستی داشته باشد و زمان نشستن زاویه کمر به گردن بایستی 90 درجه حفظ شود و از یک پشتی کوچک جهت پر کردن قوس کمر استفاده شود و جهت راحتی بیش تر می توان از زیر پای مناسب با ارتفاع کم استفاده شود .  بعد از حدود 5/1 ساعت کار کردن 7-5 دقیقه راه بروید و بعد از حدود 4 ساعت کار 20 دقیقه دراز بکشید.

نحوه خم شدن به پایین :

جهت برداشتن چیزی از روی زمین و یا قفسه های پایین معمولأ خم و راست شدن مشکل می باشد و خصوصأ در بیمارانی گه جراحی کرده اند باید باید از خم راست شدن مکرر ستون فقفرات  اجتناب نمود. در صورتی که زانوها مشکل نداشته باشد با خم کردن زانوها و حداکثر خم کردن 30 درجه کمر می توان در صورت ضرورت اجسام سبک را برداشت ، ولی در کل باید وسایلی را که روزانه به آن نیاز دارد در دسترسی آسان قرار گیرد.

نحوه بلند کردن وزنه :

تا 6 هفته بعد از جراحی نباید وزنه بیش تر از 5/2 کیلو و پس از نباید وزنه بیش تر از 6تا5 کیلو را بلند کرد. برای بلند کردن وزنه کمر باید در وضعیت مستقیم قرار گرفته  و زانوها خم شود .

نحوه رانندگی کردن :

بیمارانی که تحت جراحی دیسک  کمری بدون فیوژن و  وسیله گذاری قرار گرفته اند بعد از 6 هفته و بیمارانی که تحت جراحی فیوژن و وسیله گذاری قرار گرفته اند بعد از 12 هفته می توانند اقدام به رانندگی کنند .  رانندگی باید با زمان کم و متناسب با توانمندی فرد در شزایط بدون درد در مسافت های کوتاه و بدون ترافیک و با صندلی مناسب شروع شود و به تدریج بر حسب عدم وجود درد و نیاز فرد افزایش یابد .  ارتفاع صندلی اتومبیل باید در حد امکان بالا بوده و به پدال اتومبیل نزدیک باشد

همیشه به یاد داشته باشد : ستون فقرات نیاز دارد قبل از اینکه فعالیت های روزمره شروع شود ترمیم یابد و ترمیم شدن ستون فقرات تحت تاثیر فاکتورهای بسیار متنوعی می باشد ولی باید هر فرد همیشه به صدای بدن خود گوش دهد که ایا هر گونه فعالیتی سبب درد می شود یا خیر ، با رعایت اصول کلی قبلی ، متناسب با کمر درد ، فعالیت های روز مره اش را تنظیم کند.