مایع مغزی نخاعی چیست ؟ 

مایع مغزی – نخاعی مایعی شفاف و بی رنگ است که در داخل فضاهای داخلی مغز و همچنین بین پرده های مغزی جریان دارد . این مایع دارای مقداری پروتئین ، قند و تعداد کمی سلول است و همچنین در اطراف نخاع نیز جریان دارد . 

یکی از عملکردهای اصلی این مایع ،‌حفظ مغز در داخل حفره جمجمه است بدین معنی که مغز به سهولت در این مایع شناور است و اگر ضربه ای به سر وارد شود ، هیچ یک از قسمت های مغز بلافاصله به سادگی ضربه و صدمه نمی بیند . 

نقش مایع نخاع در تشخیص بیماریها 

گرفتن مایع نخاع ( پونکسیون کمری ) جزء بررسی هایی است که پزشکان در زمان مشکوک شدن به عفونت پرده های مغزی ( مننژیت ) یا التهاب مغز آن را انجام می دهند . گاهی نیز برای تشخیص سایر بیماریهای مغزی از جمله خونریزیهای خاص مغزی و بیماریهای التهابی انجام می شود . در برخی اوقات از این روش برای تزریق برخی داروها به فضاهای دورمغز و نخاع نیز استفاده می شود . انجام LP یا گرفتن مایع نخاع در هر نوزاد ، شیرخوار یا کودکی که مشکوک به عفونت مغزی یا پرده های مغز باشد اقدامی بسیار ضروری و فوری است که نباید به تأخیر انداخته شود به عنوان مثال کلیه شیرخوارانی که با تب و تشنج مراجعه می کنند یا علائمی مانند از دست رفتن هوشیاری ، ضعف ناگهانی عضلات ، سفتی گردن دارند ، مشکوک به مننژیت یا عفونت و التهاب مغز تلقی می شوند . 

نحوه گرفتن مایع نخاع ( LP ) 

گرفتن مایع نخاع در بین پزشکان به LP شهرت دارد که از دو حرف اول Lumbar Puncture به معنای پونکسیون کمری گرفته شده است . در این روش ، کودک یا شیرخوار را ممکن است به پهلو خوابانده یا به حالت نشسته قرار دهند و معمولاً یک نفر دستیار ستون فقرات را خم می کند تا فضای بین مهره های کمر از پشت باز شود . پس از ضدعفونی کردن و آماده سازی محل مورد نظر ، سوزن مناسبی را از لابلای دو مهره کمری عبور می دهند تا نوک سوزن وارد این فضای اطراف نخاعی شود . در این حالت چند قطره از مایع نخاعی گرفته می شود و سپس سوزن خارج شده و محل پانسمان می شود . 

عوارض 

گرفتن مایع نخاعی در صورتی که کلیه اصول مربوط به آن رعایت شده باشد اقدامی تقریباً بی خطر به حساب می آید . در حقیقت شایع ترین عارضه ان بروز سردرد است که در بزرگسالان شایع تر از کودکان می باشد و با اندکی استراحت نیز بهبود می یابد . 

در حقیقت این یکی از باورهای غلطی است که به طور شایع در والدین دیده می شود . واقعیت این است که LP ( گرفتن مایع نخاعی ) از اقداماتی است که گاهی پزشکان برای بررسی علت بیماریهای فلج دهنده مانند فلج اطفال نیز بکار می برند . در این صورت اگر فلجی در طی بیماری رخ داده باشد ممکن است به اشتباه به حساب انجام این اقدام گذاشته شده باشد به خصوص اینکه در برخی از چنین بیماریهایی ممکن است پاها برای همیشه دچار ضعف یا فلج شوند و والدین به اشتباه تصور کرده باشند که کودک از کمر به پایین در اثر LP فلج شده است . بنابراین معمولاً فلج شدن کودکان به خود بیماری مرتبط است و نباید آن را به گرفتن مایع نخاع نسبت داد . 

احتیاطات 

کلیه کودکانی که قرار است مایع نخاعی آنها گرفته شود در ابتدا از نظر سطح هوشیاری ، وضعیت قلبی تنفسی و معاینه عصبی و به خصوص از نظر معاینه علائم افزایش غیرطبیعی فشار داخل مغزی مورد بررسی قرار می گیرند . همچنین پزشکان به ناحیه پایین کمر توجه می نمایند تا در محل مورد نظر مشکلی از قبل مانند عفونت یا سوختگی و امثال آن وجود نداشته باشد . 

هر گاه پزشکان تشخیص دهند که خم کردن ستون فقرات ممکن است برای کودک مشکلی ایجاد کند یا حال عمومی و سطح هوشیاری وی را بسیار وخیم ارزیابی کنند ، بلافاصله درمان را آغاز می کنند و ممکن است انجام این اقدام تشخیصی را به بعد موکول کنند . همچنین اگر پزشکان نگران ضایعه موضعی در مغز ، نخاع یا مشکلات انعقادی باشند نیز انجام LP به بعد موکول می شود . گاهی اوقات پزشکان نیاز دارند که در ابتدا با انجام یک سی تی اسکن مغزی شرایط داخل مغزی را پیش از انجام LP بهتر مشخص کنند . 

مراقبت های بعد از LP 

در اکثریت موارد و در صورتی که پزشک معالج در مورد کودک دستور خاصی صادر نکرده باشد ، لازم نیست اقدام خاصی توسط والدین صورت گیرد. درد و ناراحتی کودک در محل گرفتن مایع نخاع و احیاناَ سردرد وی با چند ساعت استراحت برطرف خواهد شد. پانسمان محل LP را می توان پس از 24 ساعت برداشت و کودک را در صورتی که از سایر جهات ممنوعیتی وجود نداشته باشد ، می توان پس از 1 تا 2 روز حمام نمود.تا یک ساعت کودک به پشت بخوابد و چیزی نخورد . طی 24 ساعت اول استراحت کند. تا 48 ساعت از کودک بخواهید فعالیت انجام ندهد . این کارها احتمالاَ بروز سردرد را کم خواهد کرد. اگر کودک از سردرد شکایت داشت و با استراحت کردن بهتر نمی شود به پزشک اطلاع داده شود.