حتمالا همه افراد، حداقل یک بار ابتلا به یبوست را در زندگی تجربه می‌کنند، شرایطی که می‌تواند با تغییر کمی در رژیم غذایی و استفاده از ملَین و یا ورزش کردن، بهبود یابد و یا رفع آن نیاز به مداخلات پزشکی و دارویی داشته باشد. با این حال، به طور معمول در جامعه ما، صحبت از یبوست، کار چندان آسانی نیست و افرادی که دچار این مشکل هستند، کمتر این مساله را بیان می‌کنند. این مقاله تلاش می‌کند گفتنی‌ها و ناگفتنی‌های یبوست را بررسی کنید. با ما همراه باشید.

یبوست چیست؟

زمانی که حرکات روده به سختی یا کمتر از حد معمول اتفاق می‌افتد، فرد دچار عارضه یبوست (Constipation) می‌شود: تاخیر و سختی در دفع که به آن اجابت مزاج هم می‌گویند. به طور معمول، ابتلا به این عارضه چندان جدی نیست و فرد دوباره روند طبیعی دفع را با تغییر رژیم غذایی، ورزش و یا حتی رفع استرس آغاز می‌کند.

زمان ‌ابتلا به یبوست

مدت زمان طبیعی کار کردن‌ روده و در نتیجه دفع مدفوع از فردی به فرد دیگر متفاوت است؛ برای مثال برخی افراد عمل دفع را سه بار در روز و برخی دیگر فقط چند بار در هفته تجربه می‌کنند. اما نکته‌ای که مشخص است آن است که اگر فاصله بین مدفوع کردن‌‌ها، سه روز یا بیشتر شود، مدفوع سفت‌تر شده و عبور آن از روده، سخت‌تر خواهد شد.

نشانه‌های یبوست

علائم اصلی یبوست را در لیست زیر می‌توان خلاصه کرد:

1. مشکل در دفع مدفوع
2. زور زدن هنگام دفع مدفوع
3. دفع مدفوع کمتر از حد معمول
4. مدفوع توده‌ای، خشک یا سفت
5. درد و گرفتگی در شکم
6. احساس نفخ
7. حالت تهوع
8. از دست دادن اشتها

عوارض یبوست

یبوست به خودی خود می‌تواند ناراحت‌کننده باشد، اما این مسئله به‌طورمعمول تهدید کننده زندگی نیست. با این حال، اگر یبوست علامت بیماری زمینه‌ای جدی‌تری مانند سرطان روده بزرگ باشد یا وجود آن، آسیب بیشتری ایجاد کند، مشکل‌ساز خواهد شد. لیست آسیب‌ها، موارد زیرند:

1. خونریزی مقعدی پس از زور زدن
2. شکاف مقعدی که پارگی کوچکی در اطراف مقعد است
3. بواسیر علامت‌دار که به شکل رگ‌های خونی ملتهب و متورم در مقعد است
4. سفت‌شدگی مدفوع که به صورت مدفوع خشک و راکد و جمع شدن در راست روده و مقعد رخ می‌دهد و به‌طور بالقوه منجر به انسداد می‌شود
5. کاهش کیفیت زندگی و افسردگی

چرا یبوست اتفاق می‌افتد؟

1. کمبود فیبر در رژیم غذایی: افرادی که مقدار زیادی فیبر غذایی در رژیم غذایی خود دریافت می‌کنند، کمتر دچار یبوست می‌شوند. چرا که فیبر، حرکات منظم روده را تقویت می‌کند، به ویژه هنگامی‌که فرد به اندازه کافی آب هم مصرف کند. غذاهای حاوی فیبر بالا، میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، آجیل، عدس، نخود و سایر حبوبات هستند و مواد مغذی کم فیبر شامل غذاهای پرچرب، مانند پنیر، گوشت و تخم‌مرغ، غذاهای کاملا فرآوری شده مانند نان سفید و فست‌فودها، چیپس و سایر غذاهای آماده هستند
2. تحرک کم: سطح پایین فعالیت بدنی نیز ممکن است منجر به یبوست شود. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که افراد دارای تناسب بدنی، ازجمله دوندگان ماراتن، کمتر از سایر افراد دچار یبوست می‌شوند، اگرچه دلایل دقیق آن هنوز مشخص نیست. یک مطالعه در سال 2013 نشان داد که افزایش تحرک ممکن است به بهبود یبوست در افراد مسن کمک کند. افرادی که چندین روز یا چند هفته را در رختخواب هستند یا روی صندلی می‌نشینند ممکن است بیشتر در معرض خطر یبوست باشند.
3. بعضی از داروها: برخی از داروها نیز می‌توانند خطر ابتلا به یبوست را افزایش دهند که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است.

• داروهای تسکین‌دهنده افیونی درد: این داروها شامل کدئین (codeine)، اکسی‌کدون (oxycodone) و هیدرومورفون (hydromorphone) هستند.
• داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای: این موارد شامل آمیتریپتیلین (amitriptyline) و ایمی‌پرامین (imipramine) است.
• داروهای ضدتشنج خاص: به‌عنوان‌مثال می‌توان به فنی توئین (phenytoin) و کاربامازپین (carbamazepine) اشاره کرد.
• مسدودکننده‌های کانال کلسیم: این داروها فشارخون را پایین می‌آورند و انواع خاصی از ضربان قلب را کم می‌کنند. این داروها شامل دیلتیازم (diltiazem) و نیفدیپین (nifedipine) هستند.
• ضد اسیدهایی که حاوی آلومینیوم هستند: این داروها شامل آمفوژل (Amphojel) و بازالژل (Basaljel) هستند.
• دیورتیک‌ها (Diuretics): این داروها مایعات اضافی را از بدن خارج می‌کنند و شامل هیدروکلروتیازید (hydrochlorothiazide) و فوروزماید (furosemide) هستند.
• مکمل‌های آهن: پزشکان این مکمل‌ها را برای درمان کم‌خونی فقر آهن تجویز می‌کنند.

4. سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS): خطر ابتلا به یبوست در افرادی که مشکل عملکرد روده مانند سندرم روده تحریک‌پذیر دارند بیشتر از افرادی است که به این بیماری دچار نیستند. یک فرد مبتلا به IBS ممکن است علائمی مانند درد شکم، نفخ شکم، بادکردگی و تغییر در فراوانی یا قوام مدفوع را تجربه کنند. با IBS، یبوست می‌تواند در طول زمان نوسان داشته باشد. در صورت عدم وجود یبوست، ممکن است مدفوع شل همراه با اسهال مشاهده شود.

5. افزایش سن: با افزایش سن، شیوع یبوست بیشتر می‌شود. علت دقیق این امر هنوز مشخص نیست. ممکن است با افزایش سن، عبور غذا از دستگاه گوارش بیشتر طول بکشد. همچنین بسیاری از افرادی که سن بالایی دارند تحرکشان کم است که این مسئله نیز ممکن است در یبوست نقش داشته باشد. بیماری‌ها، داروها و مصرف کم فیبر یا آب نیز ممکن است از دیگر عواملی باشد که با افزایش سن به یبوست منجر می‌شود.

6. تغییر در روتین: به‌عنوان‌مثال وقتی به مسافرت می‌روید روتین زندگی شما تغییر می‌کند. این مسئله می‌تواند بر سیستم هضم تاثیر بگذارد. نتایج یک مطالعه در سال 2008 نشان داد که 9٪ از افراد هنگام رفتن به کشوری دیگر  و یا مسافرت‌های داخل کشور دچار یبوست می‌شوند. خوردن وعده‌های غذایی، خوابیدن و استفاده از سرویس بهداشتی در زمان‌های متفاوت از حد معمول می‌تواند خطر یبوست را افزایش دهد.

7. استفاده بیش از حد از ملین‌ها: برخی از افراد نگران‌اند که به میزان کافی مدفوع نکنند و برای رفع این مشکل از ملین استفاده می‌کنند. ملین‌ها می‌توانند به اجابت مزاج کمک کنند اما استفاده منظم از برخی ملین‌ها باعث می‌شود که بدن به عملکرد ملین‌ها عادت کند. این مسئله ممکن است باعث شود در صورت عدم نیاز به ملین نیز به مصرف آن ادامه دهید. همچنین ممکن است برای دریافت همان اثر به دوزهای بالاتر نیاز داشته باشید.

به عبارت دیگر، ملین‌ها، به خصوص ملین‌های محرک، می‌توانند عادت‌ساز باشند. این بدان معناست که هرچه به ملین‌ها بیشتر وابسته باشید، خطر قطع یبوست در هنگام قطع مصرف بیشتر می‌شود. همچنین استفاده بیش از حد از ملین‌ها همچنین می‌تواند منجر به کمبود آب بدن، عدم تعادل الکترولیت و آسیب به اندام داخلی می‌شود.  برخی از این عوارض می‌توانند زندگی را تهدید کنند. به همین دلیل، باید قبل از شروع استفاده از ملین‌ها با یک پزشک صحبت کنید.

8. استفاده نکردن از دستشویی (مستراح) در مواقع ضروری: اگر تمایل به دفع مدفوع را نادیده بگیرید، ممکن است این تمایل به تدریج برطرف شود تا جایی که دیگر حرکات روده برای شما اتفاق نیفتد. از سوی دیگر، هرچه دستشویی رفتن را بیشتر به تاخیر بیندازید مدفوع سفت و خشک می‌شود. این مسئله خطر سفت‌شدگی مدفوع را افزایش می‌دهد.

9. ننوشیدن آب کافی: نوشیدن منظم و کافی آب می‌تواند به کاهش خطر یبوست کمک کند. مایعات مناسب دیگر شامل آب‌میوه یا سبزیجات شیرین‌شده طبیعی و سوپ‌های رقیق است. توجه به این نکته مهم است که برخی از مایعات می‌توانند خطر کم آبی را افزایش دهند و یبوست را برای برخی از افراد بدتر کنند. به‌عنوان‌مثال، اگر مستعد یبوست هستید باید مصرف نوشابه‌های کافئین‌دار، قهوه و الکل را محدود کنید.

10. مشکلات روده بزرگ: برخی از بیماری‌ها که بر روده بزرگ تاثیر می‌گذارند می‌توانند مانع از عبور مدفوع و منجر به یبوست شوند. نمونه‌هایی از این بیماری‌ها، تومورهای سرطانی، فتق، بافت اسکار، دیورتیکولیت (diverticulitis)، تنگی روده بزرگ که به معنای تنگی غیرطبیعی روده بزرگ یا راست روده است و بیماری التهابی روده (IBD) هستند.

بیماری‌های تاثیرگذار در ایجاد یبوست

برخی دیگر از شرایط پزشکی نیز می‌توانند باعث یبوست شوند یا در ایجاد آن نقش داشته باشند. این شرایط شامل موارد زیر هستند:

1. بیماری‌های عصبی: مولتیپل اسکلروزیس، بیماری پارکینسون، سکته مغزی، آسیب‌های نخاعی و انسداد مزمن روده می‌توانند منجر به یبوست شوند.
2. بیماری‌هایی که شامل عملکرد هورمونی، الکترولیت‌ها یا عملکرد کلیه می‌شوند: این موارد شامل اورمی (uremia)، دیابت، هیپرکلسمی (hypercalcemia) و کم‌کاری تیروئید است.
3. انسداد روده: اگر تومور بخشی از سیستم گوارش را مسدود یا تحت فشار قرار دهد، انسداد روده اتفاق می‌افتد.
4. بیماری‌هایی که بر سیستم هضم تاثیر می‌گذارند: یبوست می‌تواند همراه با بیماری سلیاک، IBD و سایر بیماری‌های التهابی باشد.
5. درمان سرطان: شیمی‌درمانی و داروهای تسکین‌دهنده افیونی درد نیز می‌توانند باعث یبوست شوند.

یبوست در نوزادان و کودکان

یبوست گاهی اوقات می‌تواند کودکان و نوزادان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در ادامه با جزئیات بیشتری به یبوست در نوزادان و کودکان پرداخته‌ایم:

نوزادان تازه متولدشده: اگر نوزاد تازه متولدشده در طی 48 ساعت پس از تولد اولین بار مدفوع نکند، ممکن است به بیماری هیرشپرونگ (Hirschsprung’s disease) مبتلا باشد. این بیماری‌ای است که در آن سلول‌های عصبی خاصی در بخشی از روده بزرگ وجود ندارد و مدفوع قادر نیست در ناحیه آسیب‌دیده روده بزرگ به جلو حرکت کند. پزشک معمولا می‌تواند این علائم را تشخیص دهد و جراحی را به عنوان درمان توصیه کند. در بیشتر موارد، پیش‌آگهی برای نوزادانی که با این بیماری متولد می‌شوند خوب است.

کودکان: اگر نوزادی که از شیر مادر تغذیه می‌کند یک هفته دفع مدفوع نداشته باشد، این مسئله معمولا مشکلی ایجاد نمی‌کند. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند معمولا یبوست ندارند. با این حال، اگر در مورد اجابت مزاج کودک خود نگران هستید، می‌توانید به پزشک مراجعه کنید. به‌طورمعمول، یبوست در این موارد می‌تواند رخ دهد:

1. هنگامی‌که یک نوزاد برای اولین بار شروع به خوردن شیر خشک می‌کند
2. در زمان از شیر گرفتن
3. در حین آموزش دستشویی رفتن
4. در زمان استرس

اگر نوزادی هنگام مصرف شیر خشک دچار یبوست شود، ممکن است نوشیدن آب اضافی در بین وعده‌ها به او کمک کند. با این حال نباید آب اضافی به شیر خشک فرزندتان اضافه کنید. اگر فرزندتان از قبل مصرف غذای کمکی را شروع کرده است، ممکن است لازم باشد رژیم غذایی او فیبر و آب بیشتری داشته باشد. میوه می‌تواند گزینه خوبی باشد. با این حال، اگر فرزندتان نمی‌خواهد، او را مجبور به خوردن غذا نکنید، زیرا این امر باعث استرس در کودک می‌شود.

در حین آموزش دستشویی رفتن، اگر کودک احساس استرس کند، یبوست ایجاد می‌شود، به خصوص اگر تغییرات دیگری مانند شروع مهدکودک نیز اتفاق بیفتد. دادن زمان کافی به کودک برای تخلیه روده می‌تواند کمک‌کننده باشد. به غیر از دفع مدفوع، دیگر علائم نشان‌دهنده یبوست در کودکان عبارت‌اند از:

1. سفت بودن یا بادکردگی شکم
2. انرژی کم
3. کاهش اشتها
4. تحریک‌پذیری

یبوست در بارداری

طبق مطالعات، حدود 40 درصد از زنان در بارداری دچار یبوست می‌شوند. این مسئله می‌تواند ناشی از عوامل زیر باشد:

1. تغییرات هورمونی
2. تغییرات جسمی، مانند فشار رحم بر روده‌ها
3. تغییر رژیم غذایی یا فعالیت بدنی

همچنین، بسیاری از خانم‌ها در دوران بارداری از مکمل‌های آهن استفاده می‌کنند. این موارد می‌توانند باعث یبوست و سایر تغییرات در عادات روده شوند.

تشخیص یبوست

بسیاری از افراد مبتلا به یبوست با تغییر رژیم غذایی، افزایش ورزش یا استفاده از ملین‌های بدون نسخه، خوددرمانی را انتخاب می‌کنند. با این حال، نباید بدون مشورت با پزشک از ملین‌ها بیش از دو هفته استفاده شود. بدن شما می‌تواند برای عملکرد روده بزرگ به آن‌ها وابسته شود. در زمان مشاهده علائم زیر لازم است به پزشک مراجعه کنید:

1. بیش از سه هفته است که دچار یبوست شده‌اید
2. در مدفوع خود خون مشاهده می‌کنید
3. دل‌درد دارید
4. در حین حرکات روده احساس درد می‌کنید
5. در حال لاغر شدن هستید
6. در حرکات روده تغییرات ناگهانی را تجربه می‌کنید

پزشک در مورد علائم، سابقه پزشکی و هرگونه دارو یا شرایط زمینه از شما سوالاتی را می‌پرسد. معاینه بدنی ممکن است شامل معاینه مقعدی و آزمایش خون برای بررسی شمارش خون، الکترولیت‌ها و عملکرد تیروئید باشد. در موارد شدید، ممکن است آزمایشات دیگری برای شناسایی علت علائم شما لازم باشد. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. مطالعه مارکرهای روده بزرگ (marker study)

از مطالعه مارکر که به آن مطالعه ترانزیت روده بزرگ (colorectal transit study) نیز گفته می‌شود، برای بررسی نحوه حرکت غذا در روده بزرگ شما استفاده می‌شود. برای این آزمایش، قرصی حاوی نشانگرهای ریزی که در اشعه ایکس نشان داده می‌شود را قورت می‌دهید. طی چند روز بعد تصاویر شکمی متعددی گرفته می‌شود تا پزشک بتواند از طریق آن، نحوه حرکت غذا از روده بزرگ و عملکرد عضلات روده شما را بررسی کند. همچنین ممکن است در طول آزمایش از شما بخواهد رژیم غذایی سرشار از فیبر داشته باشید.

2. تست نوار مقعد

تست نوار مقعد آزمایشی است که برای ارزیابی عملکرد عضلات اسفنکتر مقعدی استفاده می‌شود. برای این آزمایش، پزشک یک لوله نازک که سر آن به یک بالون وصل است را در مقعد قرار می‌دهد. وقتی لوله درون مقعد قرار می‌گیرد، پزشک بالون را باد می‌کند و به‌آرامی بیرون می‌کشد. این آزمایش به پزشک اجازه می‌دهد تا قدرت عضلانی اسفنکتر مقعدی شما را اندازه‌گیری کند و ببینند که آیا عضلات شما به درستی منقبض می‌شوند یا خیر.

3. تست اشعه ایکس باریم برای روده (Barium enema X-ray)

تست اشعه ایکس باریم انما نوعی آزمایش است که از آن برای بررسی روده بزرگ استفاده می‌شود. برای این آزمایش، یک شب قبل از آزمایش مایع مخصوصی می‌نوشید تا روده شما پاک شود. آزمایش واقعی شامل قرار دادن رنگی به نام باریم در راست روده با استفاده از یک لوله است که به آن روغن زده شده است. باریم ناحیه راست روده و روده بزرگ را برجسته می‌کند و به پزشک اجازه می‌دهد تا آن‌ها را با اشعه ایکس بهتر مشاهده کند.

4. کولونوسکوپی (colonoscopy)

کولونوسکوپی نوع دیگری از آزمایش برای معاینه روده بزرگ توسط پزشک است. در این آزمایش، پزشک با استفاده از لوله‌ای که مجهز به دوربین و منبع نور (کولونوسکوپ) است، روده بزرگ شما را معاینه می‌کند. اغلب برای این کار داروی مسکن تجویز می‌شود، بنابراین احتمالا حتی معاینه را به خاطر نمی‌آورید و نباید دردی احساس کنید. برای آماده شدن برای این آزمایش، یک تا سه روز فقط رژیم مایع خواهید داشت و ممکن است شب قبل از آزمایش برای تمیز کردن روده مجبور شوید یک ملین یا انما بخورید.

برای گرفتن نوبت برای بیماری های گوارشی به سایت بیمارستان مراجعه کنید